مخالفان تاریخ علم

      اگر از اهل علم و دانشمندان و متخصصان علوم امروزی سؤال شود که فایده تاریخ علم چیست، بسیارند کسانی که قادر نیستند به این سؤال پاسخ دهند و هستند کسانی که اصولاً فایده آن را انکار می کنند و تامل و توقف دراین مبحث را موجب اتلاف عمر و اسراف نیرو و هدر رفتن امکانات می دانند. اینان معتقدند دوران علم قدیم سپری شده است و آن علم واقعاً مرده است و همان طور که نبش قبر مردگان جایز نیست، وارسی و تحقیق آراء منسوخ شده دانشمندان قدیم نیز کاری عبث و بی حاصل است. به عقیده مخالفان تاریخ علم، در حالی که مبانی علم قدیم ابطال و مفاعیم آن مردود شمرده شده و نتایج آن به کنار نهاده شده، از عرف وقت و دقت در کتب و مقالات علمی کهن بازمانده از پیشینیان چه فایده­ای عاید خواهد شد؟ آیا بهتر نیست امکانات محدود خود را به جای صرف دراین حوزه، در بخش­هایی از علوم امروزی که از صحت و دقت و بالندگی برخوردارند صرف کنیم؟

    پاسخ این است: « آشنایی با تاریخ علم، تنها آشنائی با نظریه های مرده نیست بلکه آشنایی با آن سنتی است که این نظریه ها را در دامن خود متولد ساخته و پرورش داده و آنها را به خاک سپرده و به سراغ نظریه دیگری رفته است. سنت از این حیث، عین زندگی و حیات است و آگاهی از آن، آگاهی از ریشه یک درخت و پیشینیه یک حرکت است». (محقق نامه جلد یک)

تعریف تاریخ علم

      تاریخ علم شامل تمام نظریه ها و تجربه های گذشتگان در رابطه با رشته های مختلف علم است. تاریخ دانش یا تاریخ علم رشته‌ای از تاریخ است که به بررسی چند و چون تغییر درک انسان از دانش و فناوری در درازنای هزاره‌ها می‌پردازد. و اینکه چگونه این درک، دستیابی به فناوری‌های نوین­تر را برای ما ممکن ساخته است. از جمله زمینه‌های پژوهش در این رشته می‌توان به تأثیرات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی نوآوری‌های دانشی اشاره‌کرد.

      در حقیقت تاریخ علم عبارت است از تجربه هایی که تا کنون در این موضوع انجام شده است و بدون توجه به آن علم پیش نمی رود بلکه در جا می زند . به خاطر همین در هر علمی ابتدا باید سراغ تاریخ آن علم رفت و نظریات دانشمندان آن علم را فهمید و پس از آن دست به تحقیق زد. (از ویکی پدیا، دانشنامه آزاد)

اهداف دایره­المعارف­ها

      اهداف ناظر بر ایجاد و تولید دایره­المعارف­ها عبارتند از:

1.       پاسخ به پرسش-های مطرح در قالب چه کسی؟ در چه زمانی؟ در چه جایی؟ و چگونه؟

2.       رفع نیاز متخصصان در محدوده­های تاریخی و ریشه­ای.

3.       معرفی منابع ارجاعی چون کتابشناسی­های انتهایی مقالات، و هدایت مراجعه کنندگان به بخش­های موضوعی دیگر.

4.       تکمیل و ترمیم اطلاعات لغوی و گاه ریشه­های واژه­نامه­ها.

5.       ارائه اطلاعات تاریخی برای پیگیری فرایندهای تاریخی و مقولات علوم و فنون (لاریجانی، 1381، ص114).

6.       تأمین اطلاعات زمینه­ای برای کسانی که درباره موضوع اطلاعات اندکی دارند.

7.       ارائه حقایق، تصاویر، عقاید و نظرات در طول یک دوره زمانی خاص و ارائه عقاید و نظرات مختلف درباره یک موضوع (بیگدلی، 1386، ص41).

تفاوت دایرۀالمعارف­های جدید و قدیم

ü      در گذشته دایرۀالمعارف توسط یک نفر که در واقع دانش و عقاید شخصی خود را منعکس می­کرد تهیه می­شد ولی امروزه دایرۀالمعارف­های مهم با همکاری دانشمندان زیادی از سراسر جهان تهیه و تدوین می­شوند. برای مثال ویرایش 15 دایرۀالمعارف بریتانیکا در 30 جلد با مشارکت 4000 دانشمند و متخصص از کشورهای مختلف جهان به چاپ رسیده است.

ü      در گذشته دایرۀالمعارف­ها به صورت عام و کلی نگاشته می­شدند. مثل آنچه در تمدن­های یونانی، رومی، اسلامی و دوره­های آغازین تمدن غربی پدید آمد. ولی امروزه با پیشرفت پژوهش­ها، ایجاد دانشگاه­ها و پژوهشگاه­ها، رشد انتشارات و عمومی شدن دانش­های علمی، به تدریج دانشنامه­های عمومی دقیق­تر، محدودتر و تعریف شده­تر شد و دانشنامه­های تخصصی در موضوع­های خاص انتشار یافت.

ü      نمایه پدیده جدیدی است که دایرۀالمعارف­های قدیمی فاقد آن هستند. ولی امروزه نظر به اهمیت آن در بازیابی اطلاعات، همه دایرۀالمعارف­های مهم مجهز به نمایه می­باشند. نمایه عموماً در پایان اثر می­آید و خواننده پیش از مطالعه متن به این قسمت مراجعه می­کند و با مطالعه واژه­ها و عبارت­های نوشته شده به موضوع­های ریز در مقالات بلند دست می­یابد (خیشوند، 1385، ص71).

نمونه­هایی از مهمترین فرهنگهای موجود

برای آشنایی بهتر با واژه­نامه­های معتبر موجود، در زیر، به بررسی سه واژه نامه برگزیده به زبان های لاتین، فارسی و عربی، اقدام نموده ایم:

واژه نامه انگلیسی آکسفورد                      Oxford English Dictionary (OED)

لغتنامه بزرگ آنندراج برای زبان فارسی

تاج العروس من جواهر القاموس