برای آشنایی بهتر با واژهنامههای معتبر موجود، در زیر، به بررسی سه واژه نامه برگزیده به زبان های لاتین، فارسی و عربی، اقدام نموده ایم:
واژه نامه انگلیسی آکسفورد Oxford English Dictionary (OED)
لغتنامه بزرگ آنندراج برای زبان فارسی
تاج العروس من جواهر القاموس
ادامه مطلب ...
بر هیچ کس پوشیده نیست که یونان باستان یکی از برجستهترین کشورها در پیشبرد علم و فرهنگ جهان است. دستاوردهای فراوان دانشمندانی چون سقراط، تالس، افلاطون، ارشمیدس و .... پایههای اصلی علومی را که امروز از آنها بهره میبریم، تشکیل میدهند. با این وجود نباید فراموش کنیم که زادگاه اکثر علومی که در یونان پرورش یافتند، همانا هند و چین و بابل و مصر و بینالنهرین هستند. اما این دانشمندان یونانی بودند که به این علوم شاخ و برگ دادند و آنها را تکامل بخشیدند. برای مثال در علم ریاضیات، می توان تأثیر مصر را تا آغاز قرون وسطی به خوبی در تاریخ یونان مشاهده کرد. مانند مسائل هندسه که در ساخت بناها به کار برده می شد و استفاده از کسرهای ریاضی.
بارزترین دوره پیشرفتهای علمی در یونان باستان، بین سدههای ششم تا چهارم پیش از میلاد شناخته شده است. پژوهشگران، منطقه اژه و سرزمین کرت را در این دوران، محل تولد فرهنگ یونانی و سرزمین ایونیا را به عنوان جایگاه تولد علم در یونان نام بردهاند.
قدیمیترین دایرۀالمعارف گونهای که در ایران می شناسیم، دینکرت است. این کتاب که مهمترین و مفصلترین کتاب به زبان پهلوی است، در اصل نه مجلد بود، ولی اکنون از مجلدات نه گانه آن، دو مجلد اول در دست نیست. نام اصلی این کتاب «زند آکاسیه» بود که در ادبیات پهلوی به دینکرت مشهور است. مجموع کلمات این کتاب را به تقریب 169000 دانستهاند، زند آکاسیه به دست آتورفرن بغ فرخواتان (آذر فرن بغ پسر فرخزاد) در قرن دوم و سوم هجری تدوین شد. دینکرت مجموعهای بزرگ از اطلاعات دینی و عادات و عقاید و روایات و تاریخ ادبیات مزدیسنا است.
در جهان اسلام قدیمیترین دایرۀالمعارف،منسوب است به ابن قتیبه که تنظیم آن به گونهای خاص است، یعنی تحت عناوینی چون قدرت، جنگ، شرافت، غذا و زن آمده است. کتاب دیگری که در حکم یک دایرۀالمعارف از اهمیت زیادی برخوردار است، رسائل اخوان الصفا است. اخوان الصفا گروهی از حکما و دانشمندان ایران بودند که در نمیه اول قرن چهارم هجری در شهر بصره در یک انجمن فلسفی گرد آمدند و هدف انجمن اخوان الصفا آن بود که معرفت فلسفی را گسترش دهند و حکمت یونانی و دین اسلام را به هم نزدیک کنند. رسائل اخوان الصفا شامل تمام مسائل علوم منطقی و ریاضی و طبیعی و الهی و حکمت عملی است و با دقت در مطالب آنها دریافته میشود که نویسندگان این رسائل پس از تدقیق و امعان نظر در مسائل فوق و با علم وافر به نوشتن آنها دست زده و در بسیاری از موارد به تطبیق عقاید و اصطلاحات فلاسفه با اصطلاحات و اصول دینی و تأویلاتی در آنها مبادرت کردهاند. این رسائل به چهار قسمت تقسیم شدهاند:
ü رسائل ریاضیه تعلیمیه، شامل چهارده رساله؛
ü رسائل جسمانیه طبیعیه، شامل هفده رساله؛
ü رسایل نفسانیه عقلیه، شامل ده رساله؛
ü رسائل ناموسیه الهیه و شرعیه و دینیه، شامل یازده رساله.
ادامه مطلب ...بر طبق گفته سموئیل جانسون، فرهنگها همانند ساعت هستند. داشتن ساعتی که درست کار نمیکند، به مراتب از نداشتن ساعت بهتر است. ولی هیچکس نمیتواند ادعا کند که ساعت او دقیق است و وقت صحیح را فقط ساعت او نشان میدهد. بنابراین در ارزیابی یک فرهنگ باید به نکات زیر توجه کرد:
ü مقدمه فرهنگ: وجود مقدمات (مقدمه، پیشگفتار، بیان اختصارات) برای تفهیم بهتر روشهای استفاده از متن واژهنامهها، ضروری است. (لاریجانی، 1381، ص105)
ü اعتبار ناشر
ü اعتبار مؤلف یا ویراستار: استفاده از متخصصان و اعضای هیئت علمی دانشگاهها برای تألیف و گردآوری واژهنامههای تخصصی و اختصاصی. (لاریجانی، 1381، ص105)
ü تاریخ نشر: اصطلاحات و ترکیبات جدید علمی و فناوری روز به طور مرتب و همزمان با پیشرفت علوم و فنون، تجدید نظر در واژهنامهها را میطلبد. (لاریجانی، 1381، ص105)
ü سطح و کارکرد: فرهنگ برای چه کسانی و پاسخگویی به چه سؤالاتی تهیه و تدوین شده است.
ü اطلاعات ارائه شده: شامل مدخل اصلی، تلفظ، نشانه های اختصاری، گروه معانی، شاهد مثال و نقل قولها، ریشه لغات، کارکرد دستوری و کاربرد لغت.
ü شیوه تنظیم
ü اطلاعات جنبی
ü شکل ظاهری فرهنگ (مرادی، 1374، ص195)
ü اعلام
ü پیوستها (صافی، 1385، ص54)
نیاز به فراهم آوردن فرهنگ فارسی، نخستین بار در سده پنجم هجری، زمانی احساس شد که حوزه زبان دری از خراسان به دیگر نواحی ایران گسترش یافت و ایرانیان متکلم به لهجه های دیگر ایرانی، با پذیرفتن زبان دری به عنوان زبان ادبی می خواستند از چند و چون لغات آن آگاه شوند و در شعر و نثر خویش آن را به کار ببرند.
در اوائل سده یازدهم کتابی در لغت فارسی در دسترس فرهنگ نویسان ایران و هندوستان بوده است که پیداست کتاب کوچکی بوده و آن را رساله ابوحفص سغدی یا فرهنگ ابوحفص سغدی خوانده اند. مؤلف این کتاب مشخص نیست و این فرهنگ دارای شواهد شعری بوده که متاسفانه اثری از آن در دسترس نیست. فرهنگ دیگر دری که نامش به ما رسیده تفاسیر فی لغةالفرس از شرف الزمان ابومنصور قطران بن منصوری اُرموی است که محمدبن هندوشاه، در صحاح الفرس تعداد لغات آن را در حدود سیصد لغت می داند.
ادامه مطلب ...