تاریخچه دایرۀالمعارف­ها در ایران و اسلام

      قدیمی­ترین دایرۀالمعارف گونه­ای که در ایران می شناسیم، دینکرت است. این کتاب که مهمترین و مفصل­ترین کتاب به زبان پهلوی است، در اصل نه مجلد بود، ولی اکنون از مجلدات نه گانه آن، دو مجلد اول در دست نیست. نام اصلی این کتاب «زند آکاسیه» بود که در ادبیات پهلوی به دینکرت مشهور است. مجموع کلمات این کتاب را به تقریب 169000 دانسته­اند، زند آکاسیه به دست آتورفرن بغ فرخواتان (آذر فرن بغ پسر فرخزاد) در قرن دوم و سوم هجری تدوین شد. دینکرت   مجموعه­ای بزرگ از اطلاعات دینی و عادات و عقاید و روایات و تاریخ ادبیات مزدیسنا است.

      در جهان اسلام قدیمیترین دایرۀالمعارف،منسوب است به ابن قتیبه که تنظیم آن به گونه­ای خاص است، یعنی تحت عناوینی چون قدرت، جنگ، شرافت، غذا و زن آمده است. کتاب دیگری که در حکم یک دایرۀالمعارف از اهمیت زیادی برخوردار است، رسائل اخوان الصفا است. اخوان الصفا گروهی از حکما و دانشمندان ایران بودند که در نمیه اول قرن چهارم هجری در شهر بصره در یک انجمن فلسفی گرد آمدند و هدف انجمن اخوان الصفا آن بود که معرفت فلسفی را گسترش دهند و حکمت یونانی و دین اسلام را به هم نزدیک کنند. رسائل اخوان الصفا شامل تمام مسائل علوم منطقی و ریاضی و طبیعی و الهی و حکمت عملی است و با دقت در مطالب آنها دریافته می­شود که نویسندگان این رسائل پس از تدقیق و امعان نظر در مسائل فوق و با علم وافر به نوشتن آنها دست زده و در بسیاری از موارد به تطبیق عقاید و اصطلاحات فلاسفه با اصطلاحات و اصول دینی و تأویلاتی در آنها مبادرت کرده­اند. این رسائل به چهار قسمت تقسیم شده­اند:

ü      رسائل ریاضیه تعلیمیه، شامل چهارده رساله؛

ü      رسائل جسمانیه طبیعیه، شامل هفده رساله؛

ü      رسایل نفسانیه عقلیه، شامل ده رساله؛

ü      رسائل ناموسیه الهیه و شرعیه و دینیه، شامل یازده رساله.

معرفی یک دایرةالمعارف کوچک و مفید خانگی

اطلاعات عمومی پیام

      این کتاب، که به کوشش دکتر سید محمود اختریان تهیه شده و هفدهمین چاپ آن نیز در 1389 انجام گرفته است، مجموعه کوچکی است، شامل دانستنی­ها و اطلاعاتی کلی در زمینه­های موضوعی منظومه شمسی، پیدایش تمدن و فرهنگ، زبان و انواع آن، اقیانوس­ها واحد پول کشورهای جهان، نام قدیم و جدید کشورها، کوه­های بلند کره زمین، طول و عرض جغرافیایی، جنگ­های مهم، مکتب­های سیاسی، مشاهیر موسیقی ایران و جهان، موزه­های معروف جهان، روزهای تعطیل کشورهای جهان و .... می­باشد (صافی، 1385، ص73).

      ویژگی­های اصلی این کتاب عبارتند از:

ü      کم حجم و قابل حمل بودن کتاب

ü      داشتن تصاویر و جداول روزآمد

ü      اختصار در عین جامعیت در ارائه اطلاعات

ü      بررسی مطالب متنوع علمی و ادبی و جغرافیایی و تاریخی و اوضاع سیاسی و وضع فعلی دنیا

ü      داشتن فهرست اعلام (صافی، 1385، ص73، با تصرف و تلخیص)

ü      استفاده از اسناد معتبر و مستند علمی و ادبی و تاریخی

ü      استفاده از منابع معتبری مانند : قرآن کریم، تاریخ بیهقی، تاریخ بلعمی، دایره­المعارف بریتانیکا، فرهنگ معین، فرهنگ نفیسی، لغت­نامه دهخدا و ...

ü      حاوی جدیدترین اطلاعات درمورد اوضاع کنونی کشورها

ü      استفاده از واحدهای رایج در ایران به جای به کار بردن واحدهای گوناگون جهان برای توضیح مطالب

ü      قابلیت پاسخ دادن کوتاه و سریع به سؤالات فوری استفاده کنندگان.

ü      در بر داشتن زمینه موضوعی سریع از گذشته تا به امروز (اختریان، 1381، پیشگفتار، با تصرف و تلخیص).

تاریخچه دایرةالمعارفها

تاریخچه دایرةالمعارفها خیلی وسیع بود و با وجود اینکه خلاصه ش کرده بودن، متنش زیاد بود و گذاشتن همه متنش توی وبلاگ، جای زیادی می گرفت. بنابراین فایل PDFش رو با آدرس زیر براتون گذاشتم. هر کس که بخواد، میتونه این فایل رو دانلود کنه و ازش استفاده کنه.   

http://s3.picofile.com/file/7548875157/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87_%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%87.pdf.html 

تعریف دایره­المعارف

      برای دایره­المعارف­ها تعاریف مختلفی ارائه شده است که برخی از آنها را در زیر خواهیم دید.

      امروزه عموماً این تصور از دایره­المعارف وجود دارد، که دایرۀالمعارف کتابی است چندین و چند جلدی، حاوی دانش بشری که با تعدادی نقشه و تصویر مزین شده و یک نمایه دقیق و تعدادی تصویر و صورتی از اختصارات به همراه دارد (مرادی،1390، ص83).

      دایره­المعارف یا دانشنامه، از زاویه نگرش کتابداران مرجع، نوعی کتاب مرجع یا منبع مرجع از ردیف اول است که از جهت و نظر ساختمان، شبیه فرهنگ­ها یا واژه­نامه­هاست، که در آن به ازای هر مدخل یا شناسه، یک مقاله در حد چند سطر یا چند صفحه داده می شود (لاریجانی، 1381، ص113).

      دایره­المعارف­ها یا دانشنامه­ها از جمله کتاب­های مرجع می باشند که در آنها اطلاعات برگزیده­ای در در رشته­های دانش بشری و یا رشته­ای ویژه به صورت مقاله­هایی بسیار کوتاه و فشرده، فراهم شده است. دایرۀالمعارف، حاصل کوشش یک نویسنده یا زحمات گروهی نویسنده است که به صورت تک جلدی یا چند جلدی تا مجموعه­ای یکصد جلدی حاوی خلاصه مستند و قابل فهمی از مجموع معارف بشری تألیف و تدوین می شود و ناظر به اطلاعات مکتوب و مصور در باب موضوع­های گوناگون، با نظمی الفبایی است (صافی، 1385، ص61).

      دایرۀالمعارف، کتابی است که اطلاعاتی درباره همه شاخه های دانش یا یک موضوع خاص ارائه می کند و درواقع یک مخزن دانش برای ارائه همه گونه اطلاعات مهم است (بیگدلی، 1386، ص39).

      اثری که حاوی اطلاعات به صورت مقاله درباره تماما معارف بشری باشد. مطالب و موضوعات در دایرۀالمعارف معمولاً بر حسب حروف الفبا تنظیم می­شود (بیگدلی،  به نقل از سلطانی، 1386، ص40).

      دایرۀالمعارف­ها، به منابعی اطلاق می­شود، که مقالات گوناگونی را درباره موضوعات مختلف دانش­های بشری چاپ و نشر می­کنند. دایرۀالمعارف­ها می­کوشند تا چشم­انداز روشنی از دنیای دانش فراهم کنند. دایرۀالمعارف­ها به زبانی ساده، تصویر کاملی از یک موضوع، توصیفی از یک مکان جغرافیایی، یا اطلاعات مربوط به زندگینامه یک شخص نامی را در جهات مختلف فراهم می­آورند (مهراد، 1367، ص125).

      دایرۀالمعارف نوعی کتاب مرجع است که اطلاعات نسبتاً جامع، و گاه مختصر از دانش بشری را ارائه می­دهد. و دانشنامه اثری است حاوی اطلاعاتی به صورت مقاله درباره بخش خاصی از دانش بشری است (خیشوند، 1385، ص59).

      با توجه به تمام تعاریف ارائه شده، درمی­یابیم که یک دایرةالمعارف، کتابی است که با دانش بشری سر و کار دارد و    می­کوشد تا تصویر جامعی از آنچه که تا به حال بشر بدان دست یافته یا از آن اطلاع حاصل کرده، بدست بدهد. اما اصل واژه دایرۀالمعارف از کجا آمده است؟

      "دایرۀالمعارف" ترجمه لفظی عربی واژه فرانسوی دو کلمه یونانی enkoklios به معنی «دایره» و paideia یعنی «معارف» است. روی هم رفته این کلمه معنی «خلاصه دانش بشری در یک مرز معین» را می­دهند. معادل کلمه یونانی فوق در کشورهای اروپایی Encyclopaedia است که «دایرۀالمعارف»، ترجمه تحت­اللفظی آن است (خیشوند، 1385، ص125).