معیارهای ارزیابی دایره­المعارف­ها

1) سابقه نشر

ü      تاریخ ویرایش اول، تاریخ حق مؤلف و تاریخ آخرین ویرایش دایره­المعارف مورد ارزیابی چیست؟ روزآمد بودن دایرۀالمعارف از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

ü      آیا این دایره­المعارف اثر جدیدی است، یا خلاصه شده و یا تجدید نظر شده ویرایش قبلی است؟

ü      در صورتی که خلاصه شده است، چه ضوابطی برای انتخاب مقالات به کار گرفته شده، و چه جرح و تعدیلها یا تجدید نظرهایی به کار رفته و چه مواردی به مجموعه اضافه شده است؟

ü      در صورتی که اثر تجدید نظر شده، تجدید نظرها و نقشه­ها و تصاویر تا چه اندازه روزآمد شده­اند (مرادی، 1390، ص119)؟

2) اعتبار

ü      ناشر: بنیه مالی قوی ناشر در انتشار دایره­المعارف و سابقه او در انتشار کتابهای مرجع و آثاری از این دست بسیار اهمیت دارد (مرادی، 1390، ص119، با تصرف و تلخیص).

ü      ویراستار و اعضای هیئت ویراستاری: آیا در مقدمه دایره­المعارف نام مألفان، ویراستاران و ناشر یا ناشران آمده است؟ آیا مؤلفان، ویراستاران و ناشر یا ناشران افرادی معتبر و توانا در زمینه کارشان هستند؟ آیا با توجه به کتابشناسی مقالات منابع مورد استفاده در تدوین مقالات منابعی معتبرند (خیشوند، 1385، ص81)؟

ü      همکاران: درج نام نویسندگان در انتهای هر مقاله، ذکر اسامی همکاران تهیه دایره­المعارف و بررسی سابقه همکاران و مقاله نویسان.

3)دامنه و محدوده

ü      هدف: توضیح هدف و منظور دایرۀالمعارف در مقدمه آن و اینکه این هدف تا چه اندازه جامه عمل پوشیده است. میزان مناسب بودن دایره­المعارف با نیازهای گروه سنی مورد هدف آن، میزان پاسخگویی مطالب به نیاز مراجعه کننده، توازن در انتخاب مقالات (مقالات طولانی تر برای مطالب مهمتر و مقالات کوتاهتر برای مطالب کم اهمیت).

ü      سازمان و نظم: نوع نظم دایره­المعارف (رده ای، موضوعی یا الفبایی)، مناسبت نظم سازمان مواد با هدفهای اولیه و نیاز مراجعه کنندگان (مرادی، 1390، ص120، با تصرف و تلخیص).

ü      ارجاعات: آیا مدخل­ها در صورت ضرورت ارجاعات متقابل دارند؟ آیا برای ارجاعات متقابل از روش ساده و درستی استفاده شده است؟ آیا ارجاعات به فهم و درک مطلب و افزایش آگاهی­ها کمک می­کنند؟

ü      کتابشناسی: آیا دایره­المعارف کتابشناسی دارد؟ آیا کتابشناسی هر مقاله در ذیل یا در پایان هر جلد از مجموعه و یا در پایان کل مجموعه آمده است؟ در صورتی که کتابشناسی در پایان مجموعه آمده باشد، آیا نظم الفبایی دارد یا رده ای و یا موضوعی (خیشوند، 1385، ص83)؟

ü      نمایه: آیا دایره­المعارف مورد نظر نمایه دارد؟ این نمایه از چه نوعی است؟ آیا نمایه، کارایی لازم برای بازیابی اطلاعات مورد نظر را دارد؟ در صورتی ک/ه فاقد نمایه است، روشهای جایگزین کدامند و آیا کارایی لازم را دارند؟

4) وسعت و کیفیت مطالب

ü      متن: تناسب شمول موضوعی دایره­المعارف با دامنه آن، صحت مقالات، بررسی و بازگویی نظرگاه­های مختلف درباره یک موضوع، بی طرفی در توضیح درباره موضوعات مختلف، در بر داشتن آخرین آمارها و رویدادها و ذکر منابع آنها.

ü      سبک نگارش: ساده نویسی، اختصار و استفاده از حداقل فضا برای حداکثر اطلاعات و تناسب واژگان و لحن درون متن با جامعه استفاده کننده.

ü      کتابشناسی­ها

ü      تصاویر: نوع تصاویر، کیفیت تصاویر، ارتباط تصویر با متن

ü      نقشه­ها: تهیه نقشه­ها از سازمانهای دارای صلاحیت، نوع نقشه­ها، اندازه نقشه­ها، روزآمد بودن و قابل اطمینان بودن نقشه­ها.

5) مقایسه دایره­المعارف مورد نظر با ویرایشهای قبلی و آثار مشابه

ü      در صورتی که دایره­المعارف مورد تجدید نظر قرار گرفته است، باید بررسی شود که چه تغییرات مفیدی در آن صورت گرفته است.

ü      وضعیت این دایره­المعارف نسبت به دایره­المعارف­های مشابه چگونه است (مرادی، 1390، ص121، با تصرف و تلخیص)؟

6) شکل فیزیکی

ü      تصاویر: وجود تصویر در متن، ارتباط تصاویر با متن، کیفیت تصاویر.

ü      حروف چاپی: استفاده از حروف مناسب و خوانا در چاپ، برجسته کردن نکات و مدخل­ها.

ü      صحافی: صحافی بادوام، قطع مناسب، صفحه آرایی مطلوب و آوردن حروف راهنما در عطف هر جلد (خیشوند، 1385، ص84، با تصرف و تلخیص).